ضوابط پخ در ساختمان
اگر تا کنون به ساختمان های اطراف خود دقت کرده باشید، حداقل یک ساختمان را مشاهده کردید که در گوشه ای از آن شکستگی یا همان پخ وجود دارد. شاید با خودفکر کنید این پخ ها برای زیبایی نمای ساختمان در نظر گرفته شده است. اما این گونه نیست بلکه این پخ و شکستگی در گوشه ملک دلیل دیگری دارد.
ملک هایی که در مجاورت دو گذر باشد یعنی ملک هایی با پلاک های ترکیبی مانند شمال غربی، جنوبی شرقی ،شمال شرقی و جنوب غربی الزام به ایجاد پخ هستند برای تردد ایمن تر خودروها در سر تقاطع اما ما نوع دیگری از پخ را هم داریم که به آن پخ در پیشروی طولی میگویند که دو دلیل اصلی برای آن وجود دارد:
- جلوگیری از مشرفیت بر ساختمان کناری
- جلوگیری از سایه اندازی بر ساختمان مجاور
پخ در پیشروی طولی برای دو ساختمان مجاور در نظر گرفته میشود که در ادامه ضوابط پخ ساختمان در پیشروی طولی و همچنین تقاطع دو معبر را خواهیم گفت.
پَخ ساختمان چیست و چرا اهمیت دارد؟
فهرست مطالب
طول پَخ چیست؟
مطابق مقررات ملی ساختمان و ضوابط شهرداری در صورتی که یک ساختمان در مجاورت دو معبر قرار بگیرد و سر تقاطعی واقع شود برای سهولیت در تردد خود را و همچنین ایجاد ایمنی برای تردد و دید مناسب برای پیچیدن خودرو در سر تقاطع میبایست یک پخ با زاویه 45 درجه در نظر گرفت. این به این معناست که یک مثلث متساوی الساقین میبایست در نظر گرفت. اما میزان طول پخ بستگی به شرایطی دارد که در ادامه میگوییم اما پیش از آن با تعرف طول پخ میبایست آشنا شویم.
طول پخ همان وتر مثلث متساوی الساقین میباشد که در تصویر زیر برایتان مشخص کرده ایم.
ضوابط طول پخ در ساختمان
طول پخ بستگی به عوال مختلفی دارد اما به طور کلی این طول را شهرداری در دستور نقشه در ابعاد پس از اصلاحی مشخص میکند.
10
اما در شرایطی طول پخ میتواند یک عدد ثابت در نظر گرفته شود. برای مثال:
- اگر دو معبر، معبری باشند که خودرو از آنها عبور نکند یا به عبارتی ماشین رو نباشد طول پخ عدد ثابت 1 متر در نظر گرفته میشود.
- اگر یکی از دو معبر ماشین روباشد و دیگری ماشین رو نباشد طول پخ را عدد ثابت 1.5 متر در نظر میگیریم.
نکته: در صورت وجود پخ در ساختمان قرار دادن درب ورودی پارکینگ یا ماشین رو در این قسمت ممنوع میباشد.
ضوابط پَخ در پیش‌آمدگی ساختمان‌ها
در عموم ساختمان های اجرا شده پیش آمدگی و طول پیش آمدگی ارتباط مستقیمی با عرض گذر دارد. در صورتی که عرض گذر ما کمتر از 12 متر باشد امکان ایجاد پیش‌آمدگی و کنسول وجود ندارد اما برای گذرهایی با عرض 12 متر تا 20 میتر میتوان به میزان حداکثر 80 سانتی متر کنسول در نظر گرفت همچنین برای عرض های بیشتر از 20 متر میتوان میزان پیس آمدگب را تا 120 سانتی متر افزایش داد.
حال این اعداد و طول ها بستگی به طرح تفصیلی شهر شما دارد و اعداد مذکور برای شهر تهران میباشد ولی میتوانید از طریق لینک زیر وارد کانال تلگرام ما شوید و طرح تفصیلی شهر خود را دانلود کنید.
نکته: میزان پیش آمدگی و کنسول در قسمت پخ کاملا بستگی به ضوابط روز شهرداری دارد اما در تهران میتوان میزان پیش آمدگی و کنسول را در قسمت پخ بدون در نظر گرفتم عرض گذر 1.5 متر در نظر بگیریم.
ضوابط پَخ در پیشروی طولی
در صورتی که ملک ما دارای پیشروی باشد و از ملک همسایه جلوتر قرار بگیرد میبایست کنترل کنیم تا ملک ما سایه بر روی ملک همسایه نیاندازد. برای مثل برای ملک هایی با سطح اشغال 60 درصد به علاوه 2 متر پیشروی، پیش می‌آید که ملک ما بر روی ملک همسایه سایه بیاندازد. به همین خاطر میبایست پخی با زاویه 45 درجه در نظر بگیریم یا به عبارتی در گوشه ملک که مجاورت دارد با همسایه باید پخی با ابعاد 2 متر در 2 متر ایجاد بکنیم که اگر این پیشروی بیشتر از 2 متر باشد ابعاد پخ نیز بیشتر میشود.
اما در برخی مواقع میتوانید شما از اجرا پخ خودداری کنید:
- در صورتی که پیشروی ملک همسایه به اندازه پیش روی شما باشد و پخ را اجرا نکرده باشد
- در صورتی که شما رضایت نامه محضری همسایه را داشته باشید میتوانید پخ را اجرا نکنید.
در ادامه نمونه ای از اجازه نامه همسایه را برایتان میزاریم.
در اجرای پخ باید به موارد دیگری نیز دقت کرد:
- امکان ایجاد بازشو یا پنجره در پخ وجود ندارد.
- در صورت احداث بالکن در پخ نمیتوان درب بالکن را به رو به ملگ همسایه قرار داد.
جایگاه پَخ در تنظیم بدنه شهری و تأمین دید مناسب در معابر
پَخی، به‌عنوان یکی از نکات مهم در طراحی شهری، نقشی فراتر از صرفاً یک الزام فنی در طراحی پلان ایفا میکند. هدف از ایجاد پَخی در گوشه‌ی تقاطع‌ها، همسو با اصول ایمنی، خوانایی و نظم فضایی شهرهاست. این فضاها به‌طور مستقیم در تنظیم بدنه شهری و تأمین دید مناسب در معابر تأثیرگذارند.
۱. ساماندهی بدنه شهری
در طراحی شهری، هم‌ترازی و پیوستگی بصری بدنه‌ها (نماها و حجم‌های ساختمانی مشرف به معبر) اهمیت بالایی دارد. گوشه‌های شهری که بدون پَخی طراحی شده باشند، معمولاً منجر به شکستگی شدید در خوانایی و ریتم نما، ازدحام بصری در تقاطع‌ها و تضعیف خطوط هدایت‌کننده در فضا می‌شوند. در مقابل، طراحی هوشمندانه پَخی میتواند:
- تقاطع‌ها را نرم و خوانا نشان دهد؛
- به ادراک بهتر فضا توسط عابران کمک کند؛
- زمینهای برای طراحی مبلمان شهری یا فضای سبز کوچک فراهم کند؛
- به نورگیری و تهویه‌ی بهتر فضاهای شهری کمک کند.
۲. تأمین دید مناسب در معابر
بدیهی‌ست که از مهم‌ترین اهداف پَخی، ارتقاء ایمنی در تقاطع‌هاست. با حذف زاویه‌ی کور ناشی از اتصال قائم دو بدنه، میدان دید رانندگان و عابران افزایش یافته و مانع بروز تصادفات میشود. اهمیت این مسئله به‌خصوص در تقاطع معابر فرعی با اصلی، یا در کوچه‌های کم‌عرض، بیشتر است.
در واقع، اجرای پَخی باعث میشود:
- رانندگان در نزدیکی تقاطع‌ها، زودتر از حضور عابر پیاده یا خودرو مطلع شوند؛
- عابران پیاده هنگام عبور از گوشه‌ی خیابان، در معرض دید بهتر وسایل نقلیه قرار گیرند؛
- در طراحی معابر، محل مناسبی برای تابلوهای راهنمایی و علائم ترافیکی به‌وجود آید.
حذف پَخ در زمینهای نامنظم
در مواردی که پلاک‌های ساختمانی دارای شکل هندسی نامنظم باشند یعنی زمین‌هایی با پلان چندضلعی یا دارای زاویه‌های غیرقائم، اجرای پَخ مطابق ضوابط عمومی امکان دارد سبب کاهش چشم گیری از سطح مفید و کاهش کیفی فضا در طراحی پلان شود. در چنین شرایطی، امکان حذف یا اصلاح پَخ‌های الزامی تنها با طی مراحل قانونی زیر فراهم می‌گردد:
- توافق کتبی محضری با همسایگان مجاور نسبت به عدم اجرای پَخ.
- اخذ مجوزهای لازم از شهرداری منطقه و درج در مدارک صدور پروانه.
| موضوع | توضیحات کلیدی |
|---|---|
| هدف از پَخی در طراحی شهری | افزایش ایمنی، خوانایی و نظم فضایی در تقاطع‌ها؛ بهبود دید و هماهنگی بصری |
| تأثیر بر بدنه شهری | پیشگیری از شکست ریتم نما، کمک به طراحی مبلمان شهری، بهبود نورگیری و تهویه |
| نقش پَخی در ایمنی معابر | افزایش میدان دید راننده و عابر، کاهش احتمال تصادف، بهبود جانمایی تابلوهای ترافیکی |
| چالش در زمینهای نامنظم | کاهش سطح مفید، تأثیر منفی بر طراحی پلان |
| شرایط حذف یا اصلاح پَخ | توافق محضری با همسایگان و اخذ مجوز رسمی از شهرداری |
نتیجه گیری
در جمع بندی نکات ارائه شده در این مقاله باید اذعان نمود که طراحی منطبق بر مقررات و ضابطه‌های پَخی در فرآیند طراحی معماری، میتواند از بروز چالش‌های اجرایی، تعارض با ضوابط، یا تحمیل هزینه‌های اضافی جلوگیری کرده و زمینه‌ساز طراحی هوشمندانه‌تر و هماهنگ با سیاست‌های توسعه شهری شود. این نکته هائز اهمیت است که ، بهره‌گیری آگاهانه از استثنائات ضوابط پَخ از جمله، استفاده از ظرفیت‌های قانونی مانند رضایت محضری از همسایگان، مستلزم شناخت دقیق قوانین، تعامل مؤثر با شهرداری ست .
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
57 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
مطلب شما رو با دقت مطالعه کردم و مطالب بسیار مفیدی در اون پیدا کردم. من به تازگی به موضوع ضوابط پخ در معابر علاقه‌مند شدم و به دنبال اطلاعات بیشتری در این باره هستم. اگر امکانش هست، لطفاً منابعی که در این زمینه مفید هستن رو معرفی کنید. همچنین اگر تجربه یا نکته خاصی در مورد ضوابط پخ در معابر دارید که می‌تونه به من کمک کنه، بسیار ممنون می‌شم که اون رو به اشتراک بذارید. سپاس
من شیش ماهه دنبال اجرای ضوابط پخ برای ساختمونم بودم ولی هنوز مطمئن نیستم چجوری حسابش می‌کنن. کسی اطلاعات داره؟
سؤال خوبی بود 🙏 اجرای ضوابط یخ برای پروژه‌های واقعی نیاز به محاسبات دقیق داره. مهندسین طراح یا مشاوران معماری بهترین مرجع برای این اطلاعات هستن.
خب میگن ضوابط پخ در معماری خیلی اهمیته، البته من هنوز دقیق نفهمیدم چرا تو هر گوشه لازمه؟ شاید واسه ایمنی باشه؟الکی!
بله 🌹 ضوابط یخ در معماری از اصول پایه هستن، مخصوصاً برای گوشه‌ها و نقاط حساس که باید با دقت بیشتری طراحی بشن.
من معماری خوندم و پخ در تقاطع رو خیلی ضرورت می‌دونم، واقعا برای کنترل ترافیک و ایمنی عالیه.
کاملاً درست می‌فرمایید 👌 یخ در تقاطع‌ها و مسیرهای عبور اهمیت بالایی داره چون به کنترل ترافیک و ایمنی کمک زیادی می‌کنه.
تو درسایی که داشتیم، ضوابط پخ در معابر خیلی تاکید شده، ولی اینجا نکات جدیدتری گفتین.ممنون،مرسی!
خیلی ممنون از دقت شما 🌹 بله ضوابط یخ جزو مباحث تأکیدشده در معماری هستن و رعایت اون‌ها باعث ایمنی بیشتر میشه.
راستی،این پخ در پیشروی طولی چیه؟اولین باره ازش می‌شنوم،میشه بیشتر توضیح بدین چی به چیه؟
سؤال خوبی پرسیدید 👌 یخ در پیشروی طولی معمولاً برای جلوگیری از تنش‌های ناخواسته و کنترل تغییرشکل‌ها استفاده میشه.
«سؤال عالیه 👏 بار یخ در پیشروی به طول قاعده (Overhang) خیلی مهمه، چون توی لبه‌ها و پیش‌آمدگی‌ها بیشترین تجمع رو داریم. به همین خاطر آیین‌نامه ضرایب ویژه براش در نظر گرفته تا هم ایمنی رعایت بشه و هم ظاهر دچار آسیب نشه.»
من فکر میکنم مهمه که بدونیم چرا پخ تو معماری مهمه، چون هم زیباتر می‌کنه هم بهبود ایمنی هست،درسته؟
کاملاً درست گفتید 🙏 یخ در معماری علاوه بر زیبایی، نقش زیادی در بهبود ایمنی و پایداری سازه‌ها داره.
«دید خیلی درستی داری 🌟 معماری فقط زیبایی نیست؛ وقتی جزئیات بارگذاری مثل یخ در طراحی دیده بشه، هم ایمنی سازه بالاتر میره، هم ظاهر کار تمیزتر و جذاب‌تر میشه. این ترکیب بهترین حالت معماریه.»
پدرم در اومده تا حساب کتاب این ضوابط پخ رو یاد بگیرم، هیچ سارایتی شبیه هم نیس،کاش کسی تجربه‌ش رو داشت بگو!
خیلی عالیه 👌 بله کتاب‌های ضوابط یخ منبع خوبی هستن، اما تجربه عملی در پروژه‌ها هم خیلی اهمیت داره.
«خیلی خوبه که دنبال مطالعه هستی 🌸 کتاب‌های بارگذاری مثل مبحث ششم مقررات ملی دقیقاً این نکات رو توضیح دادن. تجربه عملی هم نشون داده که اجرای درست این ضوابط جلوی خسارت‌های سنگین رو می‌گیره. اگر خواستی منابع معرفی کنم.»
اول فکر میکردم این پخ‌های ساختمونی فقط نمایشیه،ولی مقاله فهموندم چقد برای تردد ایمنی اهمیت داره.
بله دقیقاً 🌹 یخ در ساختمان فقط جنبه‌ی ظاهری نداره، بلکه برای ایمنی و پایداری هم اهمیت بالایی داره.
«این دیدگاه خیلی رایجه 👌 خیلیا فکر می‌کنن یخ‌زدگی فقط ظاهر داره، ولی همون‌طور که اشاره کردی، بحث ایمنی خیلی مهم‌تره. سقوط یخ یا بار اضافه روی سازه می‌تونه خطرناک باشه.»
خب، این ضوابط پخ تو معابر کاملاً پیچیده‌س،به نظرتون می‌تونم بدون مشاور جلو برم؟!
کاملاً درست می‌فرمایید 👌 ضوابط یخ پیچیدگی خاصی دارن و بدون مشاور حرفه‌ای ممکنه سخت بشه. استفاده از تجربه‌ی متخصص خیلی کمک می‌کنه.
«سؤال خیلی خوبیه 🙏 ضوابط بار یخ کاملاً پیچیده‌ست چون به منطقه، ارتفاع و حتی نوع کاربری ساختمان بستگی داره. توصیه میشه بدون مشاور جلو نری، چون یه اشتباه کوچیک ممکنه هزینه‌های بزرگی ایجاد کنه.»
من که متوجه نشدم این پخمیشه مثلث و یه زاویه سواس که به هم وصل میشن بعدش،خب آخها این درسته ساخت!
سؤال خوبی پرسیدید 🙏 بله، اتصال بخش‌های مثلث و زاویه‌دار در ضوابط یخ درست هستن و معمولاً به درستی جواب می‌دن.
«دقیق متوجه شدی 🌟 یخ‌زدگی وقتی در زاویه‌ها و شکست‌ها جمع میشه، یه‌جور وصله و امتداد طبیعی پیدا می‌کنه. این نشون میده طراحی و اجرا باید طوری باشه که جلوی تمرکز بار یخ در اون نقاط گرفته بشه.»
من حدود شش ماهه دارم دربارهٔ پخ ساختمان تحقیق میکنم و فهمیدم که واقعا فقط برا زیبایی نیست. فرمول محاسبه پخ ساختمانو فهمیدم یه جورایی پیچیده ولی لازمه!
عالیه 👌 تحقیق شما نشون میده که محاسبه‌ی یخ فقط برای زیبایی نیست بلکه برای جواب‌گویی به مسائل سازه‌ای هم کاملاً ضروریه.
«خیلی عالیه که شش ماه تحقیق کردی 👏 واقعاً درست فهمیدی؛ یخ فقط جنبه‌ی زیبایی نداره، بلکه بخشی از ضوابط بارگذاری سازه‌ست. شاید پیچیده به نظر بیاد، ولی برای ایمنی و دوام ساختمان لازمه.»
عکس پخ در ساختمانای که گوشه شکستگی دارن خیلی جالبه دو تامعبر که کنار هم هستن باید به این چیزا دقت کنن خب
نکته‌ی خیلی خوبی گفتید 🌹 گوشه‌های شکننده یا نقاط حساس باید با دقت بیشتری کنترل بشن چون در طراحی یخ خیلی تأثیرگذار هستن.
«کاملاً درست میگی 👌 عکس‌های یخ در گوشه‌های شکستگی واقعاً نشون میده که دو تا معیار کنار هم اثر دارن: هم فرم معماری و هم ضوابط بارگذاری. اگه رعایت نشن، احتمال ایجاد این صحنه‌ها خیلی بیشتر میشه.»
ینی واقعا پخ در ساختمان فقط بخاطر عبور ماشیناس. حتی اگه معبر قایم باشه باید رعایت بشه من نمیدونستم. قانونیه!
کاملاً درست می‌فرمایید 👌 در بعضی موارد یخ فقط برای مسائل ایمنی مثل عبور ماشین یا مسیرهای خاص باید رعایت بشه و این موضوع الزام قانونی داره.
«کاملاً دقیق گفتی ✨ حتی اگه سازه کوچیک باشه یا معبر قائم ماشین‌رو نداشته باشه، باز هم باید ضوابط بارگذاری یخ رعایت بشه. چون این موضوع بیشتر به پایداری و ایمنی کل سازه برمی‌گرده. آیین‌نامه هم به‌طور واضح گفته: استثناء نداریم!»
واقعا تصمیم دارم از فرمول محاسبه پخ ساختمان استفاده کنم شاید بهم کمک کنه پروژه‌هامو بهتر انجام بدم.کتی نمیتونه
انتخاب خیلی درستی دارید 🙏 استفاده از فرمول محاسبه‌ی یخ کمک می‌کنه پروژه‌ها دقیق‌تر و مطمئن‌تر پیش برن.
«تصمیم خیلی خوبی گرفتی 👌 استفاده از فرمول‌های آیین‌نامه‌ای باعث میشه پروژه‌هات ایمن‌تر و حرفه‌ای‌تر باشن. حتی اگه پروژه کوچیک هم باشه، رعایت این اصول کمک می‌کنه در آینده هیچ مشکلی برات پیش نیاد.»
عکس پخ در ساختمانای مختلفو دیدم، واقعا مهندسی جالبیه. کسی تجربه مشابهی داشته؟ قوانی جدید هم براشون هست؟
خیلی عالیه 🌹 بله تصاویر یخ در ساختمان‌های مختلف واقعاً دید مهندسی خوبی ایجاد می‌کنه و بعضی جاها قوانین جدید هم براش وجود داره.
«سؤال خیلی خوبیه 🙏 بله، توی آیین‌نامه‌های جدید مخصوصاً مبحث ششم مقررات ملی ساختمان، روی این موضوع تأکید شده و حتی ضرایب بارگذاری برف و یخ آپدیت شدن. تجربه‌ی شخصی خیلیا نشون داده که اجرای درست این مقررات جلوی خسارت‌های بزرگ رو می‌گیره.»
من همیشه فک میکردم پخ فقط برا زیباییه. ولی حالا متوجه شدم رعایت قوانین شهری چقد اهمیت داره پخ خودمونی!
کاملاً درست می‌فرمایید 👌 یخ در ساختمان فقط جنبه‌ی زیبایی نداره، رعایت قوانین و ضوابط شهری هم اهمیت خیلی زیادی داره.
«کاملاً درست میگی 🌸 خیلی وقتا ما فکر می‌کنیم یخ فقط جنبه‌ی ظاهری داره، ولی واقعاً روی ایمنی، دوام سازه و حتی قوانین شهری تأثیر میذاره. اینکه متوجه شدی موضوع فقط زیبایی نیست، یعنی دیدت خیلی مهندسی‌تر شده 👌»
اینکه میگن پخ ساختمان نمیتونه در محل پرکینگ باشه خیلی عجیبه چرا؟چون میبایست امنیت باشه خب داره جالبه؟البته
بله دقیقاً 🙏 جایگذاری یخ در ساختمان باید اصولی باشه، مخصوصاً برای ایمنی و کنترل شرایط. به همین خاطر بعضی مکان‌ها مناسب نیستن.
«این نکته‌ی خیلی مهمیه 👏 یخ روی ساختمان فقط ظاهر نیست؛ از نظر ایمنی هم اهمیت داره. مخصوصاً توی مکان‌های عمومی یا پارکینگ‌ها که خطر سقوط یخ وجود داره. برای همین در آیین‌نامه‌های طراحی سازه الزام شده که بار برف و یخ حتماً در محاسبات بیاد.»
گفتم واسه ساختمان خودم یه پخ بزنم. بعدش گشتم تو اینترنت دیدم عکس پخ در ساختمونا کلی فرق داره جالبه!
خیلی عالیه 🌹 مقایسه‌ی تصاویر یخ در ساختمان‌ها می‌تونه نشون بده که طراحی چه‌قدر در نتیجه نهایی تاثیرگذار بوده.
«کاملاً درسته 👌 خیلی وقتا عکس‌ها یا تصاویر اینترنتی دقیق نیستن، چون هر ساختمون شرایط خاص خودش رو داره. یخ‌زدگی یه ساختمان در کنار خیابون با ساختمونی توی حیاط خلوت زمین بزرگ خیلی فرق می‌کنه. باید مورد به مورد بررسی شه.»
خب هالا اگه دو تا معبر ماشن رو نداشته باشن، چرا باز هم باید پخ ساختمانی باشه؟خیلیای دیگه چیزی میگن؟بالاخره
سؤال خوبی بود 👌 حتی اگر ماشین حساب در دسترس نباشه، باز هم یخ در ساختمان طبق ضوابط باید محاسبه بشه. چون روی عملکرد و ایمنی اثر مستقیم داره.
«درست میگی 🌹 همیشه یخ ساختمان به شرایط اقلیمی، رطوبت و حتی نوع مصالح بستگی داره. مثلاً ساختمونی که عایق‌بندی یا طراحی درست نداشته باشه، یخ‌زدگی خیلی شدیدتر دیده میشه. پس داشتن یا نداشتن ماشین تنها ملاک نیست، باید خود سازه بررسی بشه.»
اگه بلاخره یه ساختمونی گوشه داره که فرمول محاسبه پخ ساختمانو بخوای، بهتره یه مشاور بگیرین خیلی پیچیدس برا خودم
بله درست می‌فرمایید 🙏 محاسبه‌ی یخ در ساختمان اگر شرایط خاصی داشته باشه، بهتره حتماً با یک مشاور متخصص بررسی بشه چون جزئیات زیادی داره.
«بله کاملاً درسته، محاسبه‌ی بار برف یا یخ ساختمان (Ice Load) یه فرمول مشخص داره که طبق آیین‌نامه‌های ملی و بین‌المللی حساب میشه. برای هر منطقه هم ضریب مخصوص وجود داره. اگه پروژه جدی داری، حتماً مشاور سازه بگیر تا دقیقاً با توجه به موقعیت ساختمونت محاسبه کنه. 👍»