0 تا 100 ضوابط نورگیر در ساختمان{انواع نورگیر و ابعاد آن}
نور طبیعی یکی از مؤثرترین عوامل در بهبود کیفیت فضاهای داخلی ساختمان‌هاست. استفاده صحیح از نورگیرها در طراحی معماری نه تنها به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش سلامت روحی و جسمی ساکنین از طریق تهویه طبیعی و دریافت نور مناسب می‌شود. نورگیرها، با فراهم کردن ارتباط مستقیم میان فضاهای داخلی و فضای باز، نقش کلیدی در ارتقاء کیفیت زندگی شهری ایفا می‌کنند. در این مقاله، ابتدا به بررسی تعریف نورگیر و اهمیت نور طبیعی می‌پردازیم، سپس انواع نورگیر، ابعاد استاندارد نورگیر و ضوابط قانونی طراحی نورگیر را بر اساس مقررات ملی ساختمان مرور خواهیم کرد. اگر به دنبال طراحی اصولی و بهینه نورگیر در پروژه‌های معماری خود هستید، تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
تعریف نورگیر
در مقررات ملی ساختمان (مبحث چهارم)، نورگیر به سطوح یا بازشوهایی گفته می‌شود که برای تأمین نور طبیعی و تهویه هوای داخلی در ساختمان‌ها طراحی می‌شوند. نورگیری در پلان معماری به دو روش اصلی انجام می‌شود:
روش مستقیم: نصب پنجره‌ها یا بازشوهایی که رو به فضای باز، خیابان یا معبر عمومی باز می‌شوند.
روش غیرمستقیم: استفاده از بازشوهایی که به حیاط خلوت یا پاسیو مشرف هستند، در مواقعی که امکان دسترسی مستقیم به نور طبیعی وجود ندارد.
بر اساس ضوابط نورگیر در مقررات ملی ساختمان، هر فضای اقامتی باید دارای یک یا چند درب یا پنجره شیشه‌ای باشد که مستقیماً به فضای باز یا معابر عمومی متصل باشد. در مواردی که نورگیری از طریق حیاط‌های خلوت، حیاط‌های داخلی یا پاسیوها صورت می‌گیرد، رعایت ابعاد نورگیر، ضوابط نورگیر و مقررات مربوط به تصرف‌ها الزامی است.
نورگیر ساختمان نقش مهمی در افزایش کیفیت فضاهای داخلی، بهینه‌سازی مصرف انرژی و رعایت استانداردهای شهرسازی ایفا می‌کند.
انواع نورگیر و کاربردشان
در معماری ساختمان، نورگیرها به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هرکدام بر اساس محل قرارگیری و نوع عملکرد، نقش ویژه‌ای در تأمین نور طبیعی و تهویه فضاهای داخلی دارند. انواع نورگیرها شامل نورگیر دیواری (پنجره‌ها)، نورگیر سقفی (پنجره‌های سقفی)، پاسیو (حیاط خلوت)، و نورگیرهای مرکزی و جانبی می‌شوند. در ادامه به معرفی هر یک از این نورگیرها و کاربردهای آنها می‌پردازیم.
نورگیرهای دیواری (پنجره‌ها)
نورگیرهای دیواری رایج‌ترین نوع نورگیر در ساختمان‌ها هستند که معمولاً به صورت پنجره‌های بزرگ در دیوارهای خارجی نصب می‌شوند. این نورگیرها علاوه بر تأمین نور طبیعی، امکان دید به فضای باز و تهویه مؤثر هوا را نیز فراهم می‌کنند. کاربرد اصلی نورگیرهای دیواری در اتاق‌های نشیمن، اتاق خواب‌ها و آشپزخانه‌هاست که نیاز به نور مستقیم و ارتباط بصری با فضای بیرون دارند.
نورگیرهای سقفی (پنجره‌های سقفی)
نورگیرهای سقفی با قرارگیری در سقف ساختمان، نور را از بالا به فضا وارد می‌کنند و به خصوص در فضاهایی که دسترسی به دیوار خارجی محدود است بسیار مؤثر هستند. این نوع نورگیرها برای فضاهایی مانند راهروهای داخلی، سرویس‌های بهداشتی و فضاهای مرکزی ساختمان که پنجره‌های دیواری امکان‌پذیر نیستند، کاربرد دارند. استفاده از نورگیرهای سقفی باعث افزایش یکنواختی نور در فضا و صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌شود.
پاسیو (حیاط خلوت)
پاسیو یا حیاط خلوت یکی دیگر از روش‌های نورگیری در ساختمان‌های متراکم و دارای محدودیت در تأمین نور طبیعی است. پاسیو فضایی باز در میانه یا کنار ساختمان است که نور و هوای تازه را به فضاهای اطراف خود هدایت می‌کند. این نوع نورگیر برای آپارتمان‌های چند واحدی، ساختمان‌های متراکم شهری و فضاهایی که امکان نورگیری مستقیم از معبر عمومی ندارند بسیار مناسب است.
نورگیرهای مرکزی و جانبی
نورگیرهای مرکزی در مرکز پلان ساختمان قرار می‌گیرند و معمولاً از طریق یک پاسیو یا سقف باز طراحی می‌شوند تا نور را به تمام بخش‌های داخلی هدایت کنند. در مقابل، نورگیرهای جانبی در بخش‌های کناری پلان تعبیه می‌شوند و وظیفه تأمین نور موضعی فضاهایی مانند اتاق‌های جانبی یا فضاهای خدماتی را بر عهده دارند. انتخاب میان نورگیر مرکزی یا جانبی به نوع طراحی پلان و نیازهای نوری فضا بستگی دارد.
حداقل ابعاد سطوح نورگیر برای فضاهای مختلف در کاربری مسکونی
در تعیین سطوح نورگیر و بازشوهای الزامی برای فضاهای داخلی، توجه به نوع تصرف، ویژگی‌های اقلیمی و الزامات ایمنی ضروری است. طبق مقررات ملی ساختمان (بند ۴-۶-۳-۲)، میزان دقیق سطوح نورگیر باید مطابق با روش‌های ارائه‌شده در مباحث چهارم، سوم، چهاردهم، هجدهم و نوزدهم تعیین شود.
ضوابط نورگیر در املاک با مساحت کمتر یا مساوی ۲۰۰ مترمربع
برای املاکی با مساحت حداکثر ۲۰۰ مترمربع، حداقل مساحت نورگیر برای فضاهای اصلی باید معادل ۶ درصد و برای فضاهای فرعی حداقل 3درصد از مساحت کل زمین باشد. همچنین، حداقل عمق نورگیر ۲ متر الزامی است تا تأمین نور طبیعی و تهویه مناسب به درستی انجام شود.
ضوابط نورگیر در املاک با مساحت بیش از ۲۰۰ مترمربع
در املاکی با مساحت بیشتر از ۲۰۰ مترمربع، ضوابط نورگیری به صورت تفکیک شده برای فضاهای اصلی و فرعی تعریف شده است:
فضاهای اصلی مانند نشیمن، خواب و پذیرایی باید دارای نورگیری با حداقل مساحت ۱۲ مترمربع و حداقل عمق ۳ متر باشند.
فضاهای فرعی مانند آشپزخانه نیازمند نورگیری با حداقل مساحت ۶ مترمربع و حداقل عمق ۲ متر هستند.
ضوابط نورگیری مشترک بین واحدهای مستقل
در مواردی که دو یا چند واحد مسکونی از یک نورگیر مشترک استفاده می‌کنند، رعایت فواصل زیر الزامی است:
در صورت قرارگیری دو پنجره از فضاهای اصلی روبروی یکدیگر، حداقل فاصله بین آنها باید ۶ متر باشد.
اگر پنجره‌های فضاهای فرعی روبروی یکدیگر باشند، فاصله الزامی ۴ متر خواهد بود.
در صورت مواجهه یک پنجره فضای اصلی با یک پنجره فضای فرعی، رعایت فاصله ۴ متر الزامی است.
حداقل فاصله پنجره‌های فضای نشمین میبایست 3 متر باشد.
| نوع ملک | ضوابط نورگیر فضاهای اصلی | ضوابط نورگیر فضاهای فرعی | عمق نورگیر |
|---|---|---|---|
| املاک ≤ ۲۰۰ مترمربع | حداقل ۶٪ از مساحت زمین | حداقل ۳٪ از مساحت زمین | حداقل ۲ متر |
| املاک > ۲۰۰ مترمربع | حداقل ۱۲ مترمربع | حداقل ۶ مترمربع | اصلی: حداقل ۳ متر فرعی: حداقل ۲ متر |
| ضوابط نورگیر مشترک بین واحدهای مستقل | |||
| |||
ضوابط ارتفاع پنجره‌ها در پاسیو (O.K.B)
طبق مقررات، ارتفاع لبه پایین پنجره‌هایی که به پاسیو باز می‌شوند، باید حداقل ۱.۷۰ متر از کف تمام‌شده معماری باشد. در صورت نیاز به افزایش ارتفاع پنجره، می‌توان از کتیبه‌های غیر بازشو با شیشه مشجر استفاده کرد، مشروط بر اینکه فاصله از کف حداقل ۱.۱۰ متر رعایت شود.
ضوابط نورگیر بر اساس تعداد طبقات ساختمان
مقررات ملی ساختمان، برای تعداد طبقات مختلف، الزامات ویژه‌ای درخصوص ابعاد و مساحت نورگیرها تعیین کرده است. رعایت این ضوابط نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی ساکنان کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در ایمنی، تهویه و صرفه‌جویی در مصرف انرژی ایفا می‌کند.
در ادامه، ضوابط نورگیر بر اساس تعداد طبقات را مرور می‌کنیم:
۱. ساختمان‌های تا ۷ طبقه
در ساختمان‌هایی با حداکثر ۷ طبقه، مساحت نورگیر مرکزی باید حداقل ۱۲ مترمربع باشد. همچنین، حداقل عرض نورگیر ۳ متر در نظر گرفته می‌شود. این ابعاد برای تأمین نور کافی به فضاهای داخلی کاملاً ضروری است.
۲. ساختمان‌های ۸ تا ۱۰ طبقه
برای ساختمان‌هایی با ۸ تا ۱۰ طبقه، الزامات نورگیر سختگیرانه‌تر می‌شود. در این موارد، حداقل مساحت نورگیر ۱۵ مترمربع و عرض آن حداقل ۳ متر باید باشد. این افزایش در مساحت به علت ارتفاع بیشتر ساختمان و نیاز به تهویۀ مؤثرتر است.
۳. ساختمان‌های ۱۱ تا ۱۵ طبقه
در ساختمان‌هایی که بین ۱۱ تا ۱۵ طبقه دارند، حداقل مساحت نورگیر باید به ۲۰ مترمربع برسد. همچنین حداقل عرض نورگیر ۴ متر تعیین شده است. این ابعاد برای تضمین ورود نور کافی به بخش‌های مرکزی ساختمان و ارتقای کیفیت هوای داخلی اهمیت دارد.
۴. ساختمان‌های بیش از ۱۵ طبقه
در برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه با بیش از ۱۵ طبقه، ضوابط سخت‌گیرانه‌تری اعمال می‌شود. طبق مقررات، حداقل مساحت نورگیر باید ۳۰ مترمربع و عرض آن حداقل ۵ متر باشد. این استانداردها به منظور جلوگیری از مشکلاتی مانند کمبود نور طبیعی، تهویه ناکافی و افزایش مصرف انرژی در این ساختمان‌های مرتفع طراحی شده‌اند.
| تعداد طبقات ساختمان | حداقل مساحت نورگیر | حداقل عرض نورگیر |
|---|---|---|
| تا ۷ طبقه | ۱۲ مترمربع | ۳ متر |
| ۸ تا ۱۰ طبقه | ۱۵ مترمربع | ۳ متر |
| ۱۱ تا ۱۵ طبقه | ۲۰ مترمربع | ۴ متر |
| بیش از ۱۵ طبقه | ۳۰ مترمربع | ۵ متر |
| ضوابط نورگیر سقفی و طراحی پاسیو | ||
| ||
ضوابط مربوط به طراحی نورگیر سقفی
رعایت نکات اجرایی و مقررات مربوط به طراحی نورگیرهای سقفی اهمیت بالایی در افزایش ایمنی، بهینه‌سازی عملکرد و دریافت مجوزهای ساختمانی دارد. مهم‌ترین نکات عبارت‌اند از:
حداقل مساحت نورگیر: طبق ضوابط، حداقل مساحت نورگیر سقفی باید ۴ مترمربع باشد تا نور کافی برای فضا تأمین شود.
عمق نورگیری: حداکثر فاصله از پنجره نورگیر تا انتهای فضا نباید بیش از ۷ متر باشد، تا نور طبیعی به‌طور مؤثر در کل فضا منتشر شود.
استفاده مشترک از نورگیر: در صورت نورگیری مشترک بین دو واحد مسکونی مستقل، رعایت فاصله‌های قانونی تعیین شده در مقررات ملی ساختمان الزامی است.
نورگیر مشرف به پلاک مجاور: در مواردی که نورگیر به سمت پلاک همسایه باز می‌شود، استفاده از شیشه‌های مشجر یا مات تا ارتفاع ۱۷۰ سانتی‌متر از کف الزامی است تا حفظ حریم خصوصی رعایت شود.
سایر ضوابط مربوط به طراحی پاسیو و نورگیر
عبور هرگونه لوله تاسیساتی نظیر دودکش، فاضلاب و رایزر از پاسیو ممنوع است.
در صورتی که پاسیو با مصالح شفاف مسقف شود، طراحی بازشوهای مناسب و کافی برای تهویه طبیعی الزامی است.
اگر طبقات زیرین ساختمان (همکف یا زیرزمین) به پارکینگ اختصاص داشته باشند، پاسیوهایی که برای نورگیری یا تهویه فضاهای اقامتی پیش‌بینی شده‌اند نباید تا فضای پارکینگ ادامه پیدا کنند؛ مگر اینکه با دیواربندی مناسب، انتقال دود یا صدای مزاحم به این فضاها کاملاً جلوگیری شود.
استفاده از نورگیر سقفی فاقد بازشو در حدفاصل پارکینگ و پاسیو، به شرط استفاده از مصالح مقاوم در برابر ضربه، حرارت و آتش، مجاز است.
نسبت مساحت سطح نورگیر(بازشو) به کف فضا
در فضاهای اصلی مانند اتاق‌خواب، پذیرایی و نشیمن حداقل سطح الزامی نورگیری یک‌هشتم مساحت کف است. در فضایی که بیش از یک پنجره بر روی دیوارها قرار گرفته باشد، مجموع مساحت پنجره‌ها ملاک قرار می‌گیرد.
نکته: مساحت کمددیواری توکار، طاقچه‌ها و آستانة درها و پنجره‌ها جزو سطح کف محاسبه نمی‌گردد.
گر فقط یک پنجره بر روی دیوار فضای مورد نظر وجود داشته باشد و فاصلة آن تا دیوار مقابل بیشتر از ۴.۵ متر باشد سطح پنجره را باید یک‌هفتم مساحت کف در نظر گرفت.
گر فقط یک پنجره بر روی دیوار فضای مورد نظر وجود داشته باشد و فاصلة آن تا دیوار مقابل بیشتر از ۴.۵ متر باشد سطح پنجره را باید یک‌هفتم مساحت کف در نظر گرفت.
درصورتی‌که هم‌زمان فاصلة پنجره تا دیوار مقابل بیشتر از ۴.۵ متر باشد و نیز حداکثر ارتفاع قرارگیری پنجره ۲.۱۰ متر باشد، میبایست حداقل سطح نور گذر یک‌پنجم مساحت کف فضای مورد نظر باشد.
فضاها و عناصر واسط نورگیري
مجراهاي خارجی نور و هوا
مجراهاي خارجی نور و هوا به‌منظور تأمین نور و تهویه طبیعی فضاهایی که در تراز زیرزمین قرار دارند در کنار دیوار خارجی در حیاط‌ها پیش‌بینی می‌شوند. این مجراها باید حداقل ۵/۱ متر عرض داشته باشند. سطح فوقانی مجراي خارجی نور و هوا باید هم‌سطح زمین باشد و توسط شبکۀ فلزي مستحکم در برابر عبور افراد یا وسایل نقلیه و با رعایت ضوابط عبور افراد معلول پوشیده و حفاظت شود.
محفظه‌هاي آفتاب‌گیر
محفظه‌هاي آفتاب‌گیر فضای نیمه بازی است که جهت استفاده از روشنایی طبیعی و ممانعت از تبادل حرارت در ساختمان طراحی می‌شود. حداقل ۶۰ درصد سطح داخلی دیوارهاي محفظۀ آفتاب‌گیر باید از شیشۀ شفاف باشد و نیز حداقل ۵۰ درصد از سطح شیشۀ الزامی محفظۀ آفتاب‌گیر باید بازشو باشد.
درصورتی‌که کف محفظۀ آفتاب‌گیر در ارتفاعی بیش از ۷/۰ متر از تراز زمین یا فضاي باز مجاور قرار گیرد، تعبیه جان‌پناه به ارتفاع حداقل ۱/۱ متر الزامی است. پنجرة فضاهاي بهداشتی و آشپزخانه نباید به آن محفظۀ آفتاب‌گیر باز شود.
| ویژگی | ضوابط و الزامات |
|---|---|
| نوع فضا | نیمه‌باز برای استفاده از نور طبیعی و کاهش تبادل حرارتی |
| سطح شیشه‌ای داخلی | حداقل ۶۰٪ دیوارها باید از شیشه شفاف باشد |
| سطح بازشو شیشه‌ها | حداقل ۵۰٪ از سطح شیشه باید قابلیت بازشو داشته باشد |
| جان‌پناه ایمنی | در صورت قرارگیری کف در ارتفاع بیش از ۷۰ سانتی‌متر، جان‌پناه با حداقل ارتفاع ۱/۱ متر الزامی است |
| محدودیت استفاده پنجره | پنجره آشپزخانه و فضاهای بهداشتی نباید به محفظه آفتاب‌گیر باز شوند |
الزامات کلی نورگیری
- درصورتی‌که پنجره رو به یک ایوان باز شود، فضاي ایوان باید به طور مستقیم به‌طرف فضاي باز یا خیابان و معبر عمومی، بدون هیچ‌گونه مانع در برابر نور و جریان هوا، باشد.
- در ساختمان‌های یک و دوطبقه با الگوي حیاط مرکزي، تعبیه گودال باغچه در داخل حیاط اصلی، جهت تأمین نور و تهویۀ فضاي سکونت و اشتغال در زیرزمین، در صورت نداشتن مغایرت با ضوابط طرح‌هاي مصوب توسعه و عمران شهري مجاز است.
- نورگیري و تعویض هواي طبیعی براي فضاهاي بهداشتی الزامی نیست و می‌توان آنها را به‌صورت مصنوعی تأمین نمود.
- تمام سطوح شیشه‌های با عرض بیش از ۹/. متر و مساحت بیش از ۵/۱ مترمربع که در مجاورت فضاي باز و معبر قرار دارند، باید از شیشۀ ایمن و غیر ریزنده باشند.
- در صورت استفاده از انواع شیشه‌هاي مات و آجر شیشه‌های و پلاستیک با ضریب نور گذر کمتر از شیشه شفاف، باید سطحی که نور معادل آن را تأمین کند، جایگزین گردد.
دیدگاهتان را بنویسید