ضوابط سرویس بهداشتی(0 تا 100 طراحی تا اجرا)

سرویس بهداشتی یکی از قسمتهای پراهمیت و جدایی ناپذیر در انواع ساختمانهای مسکونی و غیر مسکونی میباشد. با وجود اینکه عموما مساحت سرویسهای بهداشتی کوچک است و بخش کمی از فضای خانه را تشکیل میدهد اما طراحی اصولی و رعایت استانداردهای طراحی و ضوابط سرویس بهداشتی به همراه جانمایی المانهای مختلف در سرویس بهداشتی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در این مقاله سعی شده تا با رجوع به منابع معتبر ضوابط سرویس بهداشتی به طور کامل بررسی شود.

محل قرارگیری سرویس بهداشتی

یکی از اولین مواردی که به هنگام طراحی پلان و طراحی سرویس بهداشتی باید به آن دقت شود، مشخص کردن محل قرارگیری سرویس بهداشتی است. به طور کلی سرویس بهداشتی بهتر است به گونهای طراحی شود که درب آن روبهروی هیچ یک از سایر مناطق خانه قرار نگیرد و ترجیحا درب دستشویی روبهروی فضاهای پرت و حاشیهای خانه باز شود. علت این مورد این است که باز شدن درب سرویس بهداشتی روبهروی فضاهایی مثل نشیمن و پذیرایی، جلوه زیبایی ندارد و گاها موجب آزرده خاطر شدن اهالی یا مهمانان خواهد شد. اما مطابق مبحث ششم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1396، در صورتی که از فضای نشیمن، دید به داخل سرویس بهداشتی وجود داشته باشد، استفاده از فضای بهداشتی توام مجاز نیست.

سرویس بهداشتی عمومی هر خانه، بهتر است در نزدیکی درب ورودی خانه باشد که دسترسی سریع به آن فراهم باشد. در برخی از خانههای بزرگ، اتاق خوابها دارای سرویس بهداشتی مجزا هستند. همچنین بهتر است محل قرارگیری سرویسهای بهداشتی نزدیک سرویس حمام و آشپزخانه باشد تا از یک لولهکشی و تاسیسات استفاده شود و از هزینههای اضافی جلوگیری کرد.

ابعاد سرویس بهداشتی

از جمله مهمترین آیتمهایی که به هنگام طراحی سرویس بهداشتی باید به آن توجه داشت، رعایت حداقل ابعاد سرویس بهداشتی است. ابعاد سرویس بهداشتی معمولی حداقل 110 در 110 سانتیمتر است اما اگر سرویس بهداشتی مخصوص معلولین طراحی شود، مطابق با ضوابط مصوب شوراي عالي شهرسـازي و معماري، حداقل ابعاد باید 150 در 170 سانتیمتر باشد تا گردش صندلی چرخدار در آن امکان پذیر باشد. بعلاوه ارتفاع کف تا سقف سرویس بهداشتی هم نباید کمتر از 210 سانتیمتر باشد. مواردی که ذکر شد همگی مطابق بند 4-5-6-2 مبحث چهارم مقررات ملی ویرایش 1396 است که تصویر آن در زیر آمده است:

به طور خلاصه برای حداقل ابعاد دستشویی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

حداقل ابعاد سرویس بهداشتی 110 در 110 سانتیمتر است.
حداقل ابعاد سرویس بهداشتی معلولین 150 در 170 سانتیمتر است. (مطابق با ضوابط طراحی معماری برای افراد دارای معلولیت)
اندازه استاندارد سرویس بهداشتی در خانههای کوچک و با متراژ کم، 110 در 150 سانتیمتر در نظر گرفته میشود.
ابعاد مناسب برای طراحی سرویس بهداشتی شامل روشویی، وان و توالت فرنگی، 155 در 215 سانتیمتر است.
ابعاد مناسب برای طراحی سرویس بهداشتی شامل روشویی، توالت فرنگی و درب رو به داخل، 120 در 140 سانتیمتر است.
ابعاد مناسب برای طراحی سرویس بهداشتی شامل روشویی، وان، دوش و توالت فرنگی، 215 در 260 سانتیمتر است.
ابعاد مناسب برای طراحی سرویس بهداشتی مختص دو نفر با وان مستقل، حداقل 185 در 350 سانتیمتر است.
حداقل ارتفاع سرویس بهداشتی 210 سانتیمتر است.

ضوابط تهویه در سرویس بهداشتی

از جمله مهمترین مواردی که در سرویس بهداشتی اهمیت بسیاری دارد، تهویه مناسب دستشویی و رعایت ضوابط تهویه در سرویس بهداشتی است. وظیفه تهویه سرویس بهداشتی، کاهش رطوبت و بوی نامطبوع به وسیله انتقال هوای داخل دستشویی به بیرون محیط آن است. بوی نامطبوع و هوای آلوده داخل سرویسهای بهداشتی موجب آزرده خاطر شدن ساکنین و حتی ابتلا به بیماری میشود. تهویه سرویسهای بهداشتی به دو صورت تهویه مکانیکی و تهویه طبیعی صورت میگیرد. تهویه طبیعی به کمک قرار دادن پنجره بر روی دیوار سرویس بهداشتی صورت میگیرد. حداقل ابعاد این پنجره مطابق مبحث ششم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1396، باید 0.18 مترمربع باشد.

اما در صورتی که امکان استفاده از تهویه طبیعی وجود نداشت، استفاده از یک هواکش با کیفیت به جهت تهویه مکانیکی سرویس بهداشتی از اهمیت بسیاری برخوردار است. هواکش سرویس بهداشتی باید به گونهای انتخاب شود که بتواند کل هوای داخل دستشویی را در مدت زمان 10 دقیقه تخلیه کند. بنابراین با توجه به میزای فضایی که برای سرویس بهداشتی در نظر میگیریم، باید هواکش مناسب را تهیه و نصب کنیم. بعلاوه تمامی سرویسهای بهداشتی یک خانه باید به صورت مجزا دارای تهویه باشند و معمولا کلید تهویه در مجاورت کلید لامپها قرار میگیرد. همچنین در هنگام طراحی پلان سرویس بهداشتی، جانمایی داکت تاسیساتی الزامیست. حداقل ابعاد داکت سرویس بهداشتی 40 در 60 سانتیمتر است. باید توجه داشت که دیوارهای داکت تاسیسات بر روی آن قرار میگیرد باید ضخامت 20 سانتیمتری داشته باشند.

خواندن این مقاله انواع سیستم‌های سرمایشی { 7 نوع از بهترین ها و مزایا و معایب آنها }

ضوابط تاسیسات در سرویس بهداشتی

تاسیسات سرویس بهداشتی شامل شیرآلات، تهویه دستشویی، انواع توالت فرنگی و ایرانی، سیستم برق کشی و لوله کشی است. انتخاب متریال مناسب به همراه نصب و اجرای صحیح آنها اهمیت بالایی دارد.

شیرآلات سرویس بهداشتی

شیرآلات سرویس بهداشتی باید جنس ضد زنگ و ضد آب داشته باشند. همچنین میبایست به ارتفاع قرارگیری شیرآلات سرویس بهداشتی دقت زیادی داشت چراکه بلند یا کوتاه بودن ارتفاع شیرآلات، استفاده از آنها را برای افراد دشوار میکند. عموما شیرآلات روشویی در ارتفاع 80 سانتیمتری از کف قرار میگیرند. بعلاوه محل قرار گرفتن قلاب نگهدارنده شلنگ شیر مخلوط توالت مطابق استاندارد، 75 سانتیمتر و ارتفاع شیر آب سرد و گرم شلنگ توالت، 50 سانتیمتر از کف سرویس بهداشتی در نظر گرفته میشود.

ابعاد توالت فرنگی

در رابطه با ابعاد توالت فرنگی باید به ارتفاع سرویس فرنگی از کف و حداقل ابعاد آن توجه ویژهای داشت. طول سرویس فرنگی یک تکه استاندارد، معمولا بین 53 تا 75 سانتیمتر و عرض آن 50 سانتیمتر است. همچنین ارتفاع نشیمن آن بین 35 تا 41 و ارتفاع مخزن توالت فرنگی نیز بین 50 تا 90 سانتیمتر میباشد. بعلاوه فاصله لوله فاضلاب توالت فرنگی تا دیوار در حدود 15 تا 20 سانتیمتر در نظر گرفته میشود.

ابعاد توالت ایرانی

استاندارد ابعاد توالت ایرانی، 60 در 40 سانتیمتر است. همچنین در ادامه به برخی نکات مهم در نصب توالت ایرانی پرداختهایم:

جهت نصب توالت ایرانی باید به سمت شرق باشد به گونهای که محور طولی آن در راستای جهت قبله نباشد و میبایست با زاویه 90 درجه نسبت به جهت قبل نصب شود.
پیش از نصب سرویس ایرانی، عایق کاری سطح زیرین توالت ایرانی تا داخل لوله فاضلاب باید به درستی انجام شود.
فاصله سنگ توالت ایرانی از هر طرف حداقل
سانتیمتر میباشد.
کف توالت ایرانی باید با سطح سرامیک سرویس بهداشتی هم تراز باشد تا در صورت پخش آب در سرویس بهداشتی، از تجمع آن جلوگیری شود.

ضوابط تاسیسات الکتریکی در سرویس بهداشتی

در هنگام اجرای سیستم الکتریکی سرویس بهداشتی، میبایست به سیمکشی، ارتفاع کلید پریزها و میزان روشنایی دستشویی توجه داشت. بند 4-5-6-1-5 مبحث چهارم مقررات ملی در این مورد اینطور ذکر میکند:

سیمکشی برق همواره باید توسط افراد برقکار و ماهر انجام شود تا از کیفیت و اجرای اصولی آن اطمینان حاصل شود. کلید پریزهای سرویس بهداشتی عموما در ارتفاع 130 سانتیمتری از کف قرار میگیرند. بعلاوه مطابق استاندارد نظام مهندسی، پریزهای داخل دستشویی باید در فاصله 90 سانتیمتری از روشویی قرار گیرند. همچنین روشنایی سرویس بهداشتی باید به گونهای تامین شود که فضا را به طور کامل روشن کند. برای تامین روشنایی مورد نیاز سرویس بهداشتی، معمولا از یک لامپ با نور مناسب در سقف استفاده شده و افزون بر آن، برای زیبایی و تامین نور بیشتر، از نورهای متمرکز اطراف آینه دستشویی استفاده میشود.

ضوابط کفسازی در سرویس بهداشتی

یکی دیگر از مهمترین ضوابط سرویس بهداشتی، ضوابط کفسازی در سرویس بهداشتی است. هدف از کفسازی دستشویی، ایجاد سطحی مقاوم، زیبا، قابل شستشو و عایق رطوبت است که زیبایی و دوام مناسبی نیز داشته باشد.

شیببندی کف سرویس بهداشتی که اجرای آن از ضروریترین مراحل کفسازی است، باید با استفاده از بتن سبک انجام شود بعلاوه شیب استاندارد برای کف دستشویی 1.5 درصد میباشد. در ادامه به برخی نکات مهم با توجه به ضوابط کفسازی در سرویس بهداشتی میپردازیم:

سیمانکاری دیوارههای سرویس بهداشتی تا ارتفاع 35 سانتیمتری از کف انجام شود
حداقل دو لایه قیرگونی با همپوشنای 10 سانتیمتری و عمود برهم انجام شود
اجرای 3 سانتیمتر ملات زیر سرامیک
فاصله بین سرامیکهای کف بین 2 تا 5 میلیمتر باشد
استفاده از دوغاب 24 ساعت پس از اتمام سرامیککاری
زیر سنگ توالت ایرانی حتما باید از مصالح مناسب همچون ماسه نرم استفاده شود تا از شکسته شدن سنگ توالت جلوگیری کند
کف سرویس بهداشتی نباید لغزنده باشد به همین علت از سرامیک با ضریب اصطکاک بالا استفاده شود

ضوابط نور در سرویس بهداشتی

در قسمت ضوابط تاسیسات در سرویس بهداشتی، به صورت خلاصه دررابطه با روشنایی و برخی ضوابط نور در سرویس بهداشتی صحبت کردیم. همانطورکه اشاره شد نور سرویس بهداشتی باید طوری باشد که فضا به طور کامل روشن باشد. تامین نور فضای داخل سرویس بهداشتی، به دو صورت طبیعی و غیر طبیعی امکان پذیر است. در صورتی که دیوار سرویس بهداشتی در مجاورت هوای باز باشد، میتوان از پنجره به عنوان نورگیر دستشویی استفاده شود. اما باید توجه شود که به دلیل حفظ حریم خصوصی کاربران، این پنجره باید در ارتفاع زیاد نسبت به کف قرار گیرد همچنین از شیشه های مات برای این پنجره استفاده شود. مطابق با ضوابط نور در سرویس بهداشتی، میبایست از تابش مستقیم نور خورشید بر روی چاهها جلوگیری شود چراکه تابش مستقیم نور خورشید به این نقاط موجب انتشار بوی بسیار نامطبوعی میشود. ابعاد حداقل پنجره دستشویی معمولا 45 در 45 سانتیمتر است. به عبارت دیگر حداقل مساحت پنجره 1800 سانتیمتر مربع است. بند 4-5-6-3 مبحث چهار مقررات ملی ساختمان ویرایش 1396، دررابطه با سطح بازشوی الزامی در صورت استفاده از تهویه طبیعی اینگونه ذکر میکند:

خواندن این مقاله درز انقطاع چیست و چگونه محاسبه میشود؟(صفرتا صد درز انقطاع)

در صورتی که به نور طبیعی دسترسی نداشته باشیم، میتوانیم از لامپهای سقفی و نورپردازی اطراف آینه روشویی برای تامین رونایی مورد نیاز سرویس بهداشتی استفاده کنیم.

ابعاد درب سرویس بهداشتی

اولین نکته در مورد طراحی درب سرویس بهداشتی این است که درب دستشویی نباید روبهروی دربهای دیگر واحد باز شود و معمولا طراحان طوری نقشه میکشند که درب سرویس بهداشتی مقابل فضاهای پرت و حاشیهای ساختمان باشد. ابعاد درب سرویس بهداشتی باید حداقل دارای عرض 61 تا 85 سانیتمتر بسته به متراژ واحد باشد. همچنین ارتفاع درب سرویس بهداشتی نیز نباید از 203 تا 204 سانتیمتر کمتر باشد. در صورتی که سرویس بهداشتی برای استفاده معلولین نیز طراحی شود، عرض درب نباید از 90 سانتیمتر کمتر باشد. برای آشنایی بیشتر با ابعاد و اندازه انواع درب میتوانید به مقاله “نحوه ترسیم درب در اتوکد” مراجعه فرمایید.

نکته مهم دیگر این است که به علت رطوبت موجود در سرویس بهداشتی، میبایست تا ارتفاع 20 سانتیمتری درب را عایقکاری کنیم تا از پوسیدگی یا زنگ زدن درب سرویس بهداشتی جلوگیری شود. همچنین جنس درب سرویس بهداشتی باید از جنس مقاوم در برابر رطوبت و آن باشد. امروزه دربهای سرویس بهداشتی با متریالهای مختلف از جمله چوب، فلز، شیشه و پلاستیک تولید میشوند. مطابق با ضوابط طراحی سرویس بهداشتی عمومی، درب سرویس بهداشتی نباید روی کاسه توالت باز شود.

استاندارد تعداد سرویس های بهداشتی

به طور کلی برای فضاهای عمومی، به ازای هر 25 نفر، یک سرویس بهداشتی عمومی تعبیه میشود. اما در فضاهای مسکونی و داخل خانهها، عمدتا معمولا یک سرویس بهداشتی عمومی در نزدیکی درب ورودی خانه و یک سرویس و حمام در نزدیکی اتاقها و در بخش خصوصی خانه قرار میگیرد.

نکات تکمیلی طراحی سرویس بهداشتی

قرار دادن یک پریز برق کنار آینه دستشویی و در فاصله 90 سانتیمتری روشویی
شیر آب و شلنگ توالت در سمت راست قرار میگیرند
قرار دادن کمدهایی برای آویزان حولهها و مواد بهداشتی
در مکانهای اداری، فاصله محل کار تا سرویس بهداشتی حدود 100 متر باید باشد
در شرکتهایی با بیش از 5 کارمند، تفکیک سرویس بهداشتی مردانه و زنانه الزامی است
دمای مناسب سرویس بهداشتی 21 درجه سانتیگراد است.
طبق بند 4-5-6-5 مبحث ششم مقررات ملی ساختمان ویرایش 1396، دیوارهای سرویس بهداشتی باید حداقل تا ارتفاع 1.2 متری و دیوارهای حمام باید تا ارتفاع 2 متری از کف کاشی کاری شوند.

در آخر پیشنهاد میکنیم برای یادگیری بیشتر در این حوزه، آموزشهای طراحی پلان معماری را در سایت کدخدا دنبال کنید. در کلاس طراحی پلان آکادمی کدخدا موارد متعددی از جمله ضوابط طراحی سرویس بهداشتی، ضوابط پارکینگ و… به طور مفصل توضیح داده شدهاند و همچنین پاسخ سوالاتی مثل نقشه ازبیلت چیست را میتوانید با جستجو در سایت آکادمی کدخدا بیابید.